Ekonomik büyümenin temel belirleyicilerinden birisi olan dış ticarette giderek kızışan rekabet, ülkelerin yenilikçi atılımlar yapmasını ve daha yüksek teknoloji ihtiva eden ürünlerin üretimine ve ticaretine odaklanmasını zorunlu kıldığı gibi bir yandan da gümrük hizmetlerinin ve altyapının daha etkin hale getirilmesi ile beraber maliyetlerin düşürülmesi gereğini de beraberinde getiriyor. Bu bağlamda, ülkelerin etkin gümrük hizmetleri ve altyapı hizmetleri performansları ticaret maliyetlerinin de temel belirleyicilerinden oluyor.

Dünya Bankası’nın ülkelerin ticaret performanslarını göz önüne alarak düzenlediği İş Yapma Kolaylığı (Doing Business) ve Ticaretin Kolaylaştırılması (Enabling Trade) Raporları ticaret maliyetleri ile gümrük hizmetleri ve altyapının etkinliği arasındaki ilişkiyi kurmamızda bizlere yardımcı oluyor. İsterseniz öncelikle ticaret maliyetlerinde öne çıkan ülkelere değinerek söze başlayalım. Konteyner başına ihracat bazında hesaplanan ihracat maliyetleri sıralamasında ticaretin kolaylaştırılması yönünde adımlar atıldığı ülkelerde maliyetlerin diğer ülkelere kıyasla daha düşük seyrettiği kolayca fark ediliyor. Örneğin bir konteyner ihraç edilmek istendiğinde karşılaşılan maliyet İsveç’te 55 dolar, Norveç’te 125 dolar, Kanada’da 167 dolar, Hong Kong’da 282 dolar, Singapur’da 335 dolar olurken ülkemizde ise geçmişte hayli yüksek seyreden bu miktar 2016 yılı itibarıyla 376 dolar seviyesinde gerçekleşmiş. Ticaretin çok da gelişmediği ülkeler ise bu haftaki buluşmamızın başında da değindiğimiz gibi giderek kızışan rekabete maliyet dezavantajı ile 1-0 geriden başlıyor. Örneğin, İsveçli bir ihracatçının 55 dolara gerçekleştirdiği bir konteyner ihracatını Kongo’daki bir ihracatçı 1975 dolara, Gabon’daki bir ihracatçı 1633 dolara, Venezuela’daki bir ihracatçı ise 1250 dolara gerçekleştirebiliyor.

Peki, ülkeler arasında bu denli farklılaşabilen bu maliyetlerin belirleyicileri ne olabilir? Hiç şüphe yok ki, bu farklılığın birçok belirleyicisi mevcut ancak bu yazıda gümrük hizmetlerinin ve altyapı kalitesinin maliyetler üzerindeki etkisine değinmeye çalışacağım. Dünya Bankası’nın koordinasyonunda yayınlanan Ticaretin Kolaylaştırılması Raporu’na göre Singapur, Hollanda, İsveç, Finlandiya ve Avusturya gümrük hizmetlerinin etkinliği konusunda en başarılı ülkeler olarak sıralanırken Türkiye bu alanda 136 ülke arasında 45. sırada yer alıyor. Sizin de tahmin ettiğiniz gibi, gümrük hizmetlerini daha etkin bir şekilde gerçekleştirmeyi başaran ülkelerde ticaret maliyetleri de daha düşük düzeylerde seyrediyor. Aşağıdaki şekil gümrük hizmetlerinin etkinliği ile ticaret maliyetleri arasındaki ilişkiyi gösteriyor. Ülkelerin gümrük hizmetlerinin etkinliğindeki endeks değeri bazında bir birimlik iyileşme söz konusu ülkeye ortalama 156 dolarlık bir ticaret maliyeti avantajı sağlıyor.

Şekil 1: Gümrük Hizmetlerinin Etkinliği ile Konteyner Başına İhracat Maliyetleri Arasındaki İlişki

Bu haftaki buluşmamız çerçevesinde ticaret maliyetlerinin belirleyicisi olarak değerlendirebileceğimiz ikinci değişken ise ülkelerdeki ticaret altyapısının etkinliği. Gümrük hizmetlerinin yerine getirilişinin bir göstergesi olan altyapı kalitesi ülkelerin daha etkin şekilde ticaret yapabilmelerinin önünü açarken böylelikle de ticaret maliyetlerinin daha düşük seviyelere çekilmesine imkân sağlamaktadır. Tıpkı gümrük hizmetlerinin etkinliğinde olduğu gibi altyapı kalitesindeki iyileşme de ticaret maliyetlerini düşüren bir etkiye sahiptir. Ülkelerin altyapı hizmetlerinin kalitesinde gerçekleştirdikleri endeks bazındaki bir birimlik iyileşme konteyner başına ihracat maliyetlerini ortalama 89 dolar seviyesinde düşüren bir etkiye sahiptir.

Şekil 2: Altyapı Hizmetlerinin Kalitesi ile Konteyner Başına İhracat Maliyetleri Arasındaki İlişki

Değişen dünya düzeninde ve ekonomik sistemde ekonomik büyümeyi olumlu etkilediği birçok kez ispatlanan ticareti salt bir şekilde artırmaktan ziyade etkin bir şekilde artırarak daha yüksek teknolojilere daha düşük maliyetler ile ulaşmak, ülkelerin öncelikli hedeflerinden birisi haline gelmiştir. Bu doğrultuda ülkeler ticaret maliyetlerini daha düşük düzeylere çekebilmek için ülkelerinde faaliyet gösteren dış ticaret erbabına daha etkin gümrük hizmetleri ve daha kaliteli altyapı hizmetleri sunmaktadır. Ülkemizin de gelecek hedeflerine daha sağlam adımlarla yürüyebilmesi amacıyla halihazırda devam eden ticaretin kolaylaştırılması, gümrük hizmetlerinin etkinleştirilmesi ve özellikle gümrük kapılarının modernizasyonu ve gümrüklere açılan yolların iyileştirilmesi ile göze çarpan altyapı hizmetlerinin daha kaliteli hale getirilmesi çalışmalarını kararlı bir şekilde devam ettirmesi gerekmektedir.

Tüm değerli okuyucularımıza sıcak Ankara günlerine dikkat etmelerini tavsiye ediyor ve güzel bir hafta olmasını temenni ediyorum.

Bu yazı 28 Temmuz 2017 tarihinde HaberAnkara‘da yayınlanmıştır.