Biliyorsunuz ki devlet, kamu hizmetlerini gerçekleştirmek için çeşitli kaynaklardan gelir elde etme ihtiyacındadır. Tıpkı bir bireyin bütçesi gibi düşünebileceğimiz merkezi yönetim bütçesi, devlet giderleri ile gelirlerinin farkına göre dönemler itibarıyla fazla veya açık verir. Devlet gelirlerinin en önemli kalemi olan vergiler ise reel ekonominin aktörlerinin performansı, vergi doğuran faaliyetlerin büyüklüğünü ve etkinliği gibi hususlar bakımından önemli göstergelerden birisidir.

T.C. Maliye Bakanlığı Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlüğü (BUMKO) her ayın 15’inde (ya da takip eden iş gününde) aylık bütçe gerçekleşmelerini kamuoyuyla paylaşıyor. Yine bahsi geçen kurumun Muhasebat Genel Müdürlüğü ise bütçe gerçekleşmeleri ile ilgili ayrıntılı tabloları resmi web sitesinden bizlerle buluşturuyor. Temmuz ayı itibarıyla ülkemizde bütçe gelirleri 2016 yılının Temmuz ayına göre %23,3 oranında artış gösterirken bu artış oranı yılın ilk yedi aylık dönemi için ise %10,7 düzeyinde gerçekleşti. İlk yedi aylık dönemde 351,7 milyar lira olarak gerçekleşen bütçe gelirlerinin %83,1’lik kısmını ise vergi gelirleri oluşturdu. Diğer bir deyişle, devletin elde ettiği her 100 liralık gelirin 83 lirası toplanan vergilerden geldi.

Şekil 1: 2016 ve 2017 Yılları Ocak-Temmuz Dönemlerinde Bütçe Gelirleri, Bütçe Giderleri ve Vergi Gelirleri

Peki toplam gelirler içerisinde bu kadar yüksek paya sahip vergilerimizi etkin bir şekilde toplayabiliyor muyuz? Bu haftaki buluşmamızın başında da söylediğim gibi ekonomik aktivitenin bir göstergesi olan vergilerin sağlıklı bir şekilde toplanması da kamu maliyesinin etkinliğinin göstergelerinden birisi. Doğrusunu söylemek gerekirse ülkemiz vergi konusu açıldığında biraz zayıf bir performans gösteriyor. Yıl boyunca gelir elde edebilmek için gösterdikleri çabanın birkaç kat fazlasını vergiden kaçınmak için gösteren işletmeleri, “zarar” yazılan vergi levhalarını gördükçe insanın içi cız ediyor. Nitekim istatistikler de insanın içini bir kez daha cız ettirecek boyutta.

Muhasebat Genel Müdürlüğü’nün verilerine göre ülkemizde vergi ödeme performansı yıllar itibarıyla düşme eğiliminde. Öyle ki 2015 yılında tahakkuk ettirilen (tahakkuk: verginin tahsil edilebilir hale gelmesi, ödenmesi gereken duruma gelmesi) her 100 liralık vergiden 83 lirasını öderken 2017 yılı Ocak-Temmuz döneminde bu oran %68,2’ye gerilemiş durumda.

Gelir Vergisi’nin %65’i; Kurumlar Vergisi’nin %59,3’ü

Vergilerin alt kalemlerine baktığımızda ise ilginç sonuçlar bizleri bekliyor. Tahsilat/tahakkuk oranına göre vergi alt kalemlerine baktığımızda gelirden ve sermaye kazançları üzerinden alınan vergilerde bu oranın %63,4 olduğunu görüyoruz. Gelir vergisi tahakkuk ettirilen her 100 liradan 65 lirası tahsil edilebilirken kurumlar vergisi için bu oran %59,3 düzeyinde.

Dolaylı Vergilerde Tahsilat Daha Yüksek

Dahilde alınan mal ve hizmet vergileri dediğimizde belki aklınızda çok fazla şey canlanmayacak ama bu vergi türünün alt kalemlerinde KDV, ÖTV, Şans Oyunları Vergisi, ÖİV var dediğimizde size birazcık yardımcı olabileceğimi düşünüyorum. 2017 yılı Ocak-Temmuz döneminde tahakkuk ettirilen her 100 liralık ÖTV’nin 88 lirası tahsil edilirken motorlu taşıt araçları için bu oran %95’e kadar çıkıyor. Sevgili tütün tiryakileri, bu haber sizin için: Tütün mamullerinde tahsil edilen vergilerin tahakkuk edilenlere oranı %97,4!

Bir de uluslararası ticarete konu olan gümrük vergileri ve ithalde alınan katma değer vergisi var. Malumunuz olduğu üzere bu tür vergiler ödenmeden gümrük işlemleri tamamlanamadığı ve mükellefler eşyalarını gümrük idaresinden teslim alamadıkları için bu tür vergilerde tahakkuk ettirilen vergilerin tamamı tahsil edilebilmiş.

Ceza Ödemelerinde Sınıfta Kaldık

Vergilerde durum bu; peki ya cezalarda? 2017 yılının ilk yedi aylık döneminde toplam 152,5 milyar liralık ceza tahakkuk ettirilirken bu cezaların yalnızca 4,9 milyar liralık kısmı henüz ödenmiş durumda (Diğer bir deyişle %3,2 oranı). Para cezalarının en büyük iki kaleminden birisi olan vergi cezalarında tahsilat oranı yalnızca %2,3 iken trafik para cezalarında ise bu oran %28,2 düzeyinde gerçekleşmiş.

Şekil 2: Seçilmiş Gelir Kalemlerinde Tahakkuk/Tahsilat Oranı

Devletin en büyük gelir kaynaklarından birisi olan vergiler ile kimi suç ve kabahatler dolayısıyla tahakkuk ettirilen cezaların etkin bir şekilde ödenmesi sağlıklı bir bütçe yönetimi ve maliye için olmazsa olmazlardandır. Hiç şüphe yok ki, vergi gelirlerini etkin bir şekilde toplayamayan devlet, hizmetlerini düzenli yürütemez, yatırımlarını sağlı bir şekilde yönetemez.

Vergilerden bahsetmişken vergi kelimesini dile getirince akla gelen duayenlerden biri olan, geçtiğimiz günlerde hayatını kaybeden Prof. Dr. Şükrü Kızılot Hoca’ya da Allah’tan rahmet dileyelim. Yattığı yerde huzurlu olsun.

Hüznün mevsimi sonbahara merhaba dedik, her ömrün bir eylülü olduğunun altını çizerek kendi eylülünüzü sağlıkla ve huzurla geçirmeniz dileğiyle.

Güzel bir hafta olsun.

Bu yazı 8 Eylül 2017 tarihinde HaberAnkara‘da yayınlanmıştır.

---