Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) her yıl hanehalklarının harcama kalıpları görünümünü değerlendirmek ve hanehalkı bütçesinden hangi harcama kalemlerine ne kadar pay ayrıldığını gözlemlemek amacıyla Hanehalkı Tüketim Harcaması çalışmasını bizlerle paylaşıyor. 2016 yılı itibarıyla verilerimize baktığımızda hanehalklarının, bütçelerinden ortalama olarak en yüksek payı %25,2 ile konut ve kira harcamalarına ayırırken ikinci sırada da %19,5 ile gıda ve alkolsüz içecekler kalemine ayırdığını görüyoruz. Diğer bir deyişle, 2016 yılında hanehalklarının her 100 lirasından 47 lirası barınma ve beslenme ihtiyaçlarına ayrılmış durumda.

Hanehalklarının bütçelerinden en fazla pay ayırdığı üçüncü kalem olan ulaştırma harcama kalemi aynı zamanda bir önceki yıla göre en fazla artışın görüldüğü grup olarak dikkat çekmişti. 2015 yılında ortalama bir birey 100 lirasının 17 lirasını ulaştırma harcamalarına ayırırken 2016 yılında ise bu değer 18,2 liraya yükseldi. 2016 yılında hanehalkları bütçesi içerisinde alkollü içecekler, sigara ve tütün grubunun payı %4,2’den %4,4’e, mobilya ve ev eşyalarının payı, %6,1’den %6,3’e; eğitim hizmetlerinin payı ise %2,2’den %2,3’e yükseldi. Diğer taraftan, konut ve kira harcamalarının toplam harcamalardaki payı ise bir önceki yıla göre 0,8 puanlık düşüşle %26’dan %25,2’ye geriledi.

Şekil 1: 2016 Yılında Ortalama Bir Bireyin Bütçesinde Harcama Gruplarının Payları (Kaynak: TÜİK)

TÜİK,hanehalklarının bütçelerinde hangi harcama kalemlerine ne kadar pay ayırdığını Türkiye genelinde değerlendirdiği gibi istatistiki bölgeler itibarıyla da incelememize fırsat veriyor. Hanehalkı Tüketim Harcaması Araştırması’nın bölgesel sonuçlarına göre ülkemizin batı kesimleri bütçelerinde daha ziyade konut ve kira harcamalarına daha fazla pay ayırırken ülkemizin doğusuna doğru yol aldıkça gıda harcamalarının bütçe içerisindeki payı ağırlık kazanmaya başlıyor.

Ankaralılar her 100 lirasının 27 lirasını konuta ayırıyor

Hanehalkı tüketim harcamalarının en yüksek paya sahip kalemi olan konut ve kira harcamalarına İstanbul’da yaşayan bireyler ortalama %30,4 oranında pay ayırırken bu harcama kalemine en düşük payı ayıran bölge ise %21,8 ile Doğu Karadeniz Bölgesi oldu. Ankara’da yaşayan bireyler bütçelerindeki her 100 liranın 26,5 lirasını konut ve kira harcamalarına ayırırken Şanlıurfa ve Diyarbakır’da yaşayanlar ise dar bölge itibarıyla konut ve kira harcamalarına %20,4 ile en az pay ayıran bireyler olmuştur.

Batı bütçesini kiraya ayırırken Doğu ise gıda harcamaları yapıyor

Tüketim harcamaları içerisinde en yüksek paya sahip ikinci harcama kalemi olan gıda ve alkolsüz içecekler harcama grubunda ise bütçesi içerisinde en yüksek payı ayıran bölge %27,9 ile Güneydoğu Anadolu Bölgesi oldu. Her 100 lirasının 28 lirasını gıda harcamalarına ayıran Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde yaşayan bireyleri Ortadoğu Anadolu’da yaşayan bireyler takip ediyor. İlginç bir sonuç: Kira ve konut harcamalarına en yüksek payı ayıran İstanbullular buna karşın gıda ve alkolsüz içecekler harcamalarında ise bütçelerinden en az payı ayıran bireyler oldu. Konut ve kira harcamalarına bütçesinin büyük bir kısmını ayıran üç büyükşehirde yaşayan bireyler buna karşın gıda harcamalarına daha az pay ayırmak zorunda kalıyor.

Büyükşehirlerdeki ulaştırma ve eğitim masrafları

Üç büyükşehirde gıda harcamalarına diğer bölgelere oranla daha az pay ayrılmasının öbür sebeplerinden biri de ulaştırma masraflarının görece daha yüksek seyretmesidir. Öyle ki, ortalama bir Ankaralı birey, 100 liralık bütçesinin sadece 17 lirasını gıda harcamalarına ayırırken bundan daha fazla olan 19 lirasını ise ulaştırma harcamalarına ayırıyor.

Eğitim harcamalarının bütçe içerisinde en fazla paya sahip olduğu ilk üç il yine sırasıyla İstanbul, Ankara ve İzmir olmuştur. Özellikle son dönemde özel okulların sayılarının artması ve velilerin çocukları için devlet okullarından ziyade özel okulları tercih etmesi, diğer bölgelere göre daha pahalı olan okul ücretleriyle beraber üç büyükşehirde yaşayan hanehalklarının eğitim harcama kalemine daha fazla pay ayırmasına neden oldu.

Şekil 2: Üç Büyükşehirde Seçilmiş Harcama Kalemlerinin Hanehalkı Bütçesi İçerisindeki Payları (Kaynak: TÜİK)

Takvim yaprakları birbirini kovaladı ve yılın bitmesine iki ay kaldı. Yılın en güzel ayı olan Ekim’den sonra yaprakların en sarı olduğu ve en narin şekilde döküldüğü ay Kasım’a hoş geldin diyoruz.

Güzel bir hafta olsun.

Bu yazı 2 Kasım 2017 tarihinde HaberAnkara‘da yayınlanmıştır.