Ticaret Bakanı Sayın Ruhsar Pekcan 4 Şubat günü Ocak ayına ilişkin geçici dış ticaret istatistiklerini kamuoyuyla paylaştığı toplantıda aynı zamanda dış ticaret istatistiklerine ilişkin bir değişikliği de duyurdu. Şimdiye kadar Özel Ticaret Sistemi’ne göre açıklanan dış ticaret istatistiklerinin 2019 yılıyla beraber aynı zamanda Genel Ticaret Sistemi’ne göre de açıklanacağını duyuran Bakan Pekcan aynı zamanda söz konusu iki sisteme göre hesaplanan dış ticaret istatistiklerini de kamuoyuyla paylaştı.

Sayın Bakan konuşmasında Ticaret Bakanlığı ile Türkiye İstatistik Kurumu tarafından koordinasyon içerisinde üzerine çalışılan ve TÜİK tarafından yayınlanan verilerin Özel Ticaret Sistemine göre yayınlandığını ancak 2013 yılından bu yana Genel Ticaret Sistemine göre de verilerin hesaplandığının altını çizdi. Ocak ayı dış ticaret istatistiklerine göre Özel Ticaret Sistemi’ne göre ihracatımız 2018 yılının Ocak ayına göre %5,9 artarken Genel Ticaret Sistemi’ne göre ise söz konusu artış oranı %6,3 olarak gerçekleşti. Peki, bu farkın kaynağı ne? Diğer bir deyişle bu iki ticaret sistemi arasındaki fark ne?

Tüm dünyada dış ticaret istatistiklerine hangi eşya kategorilerinin dahil edilip edilmeyeceğinin belirlendiği esasların oluşturduğu gruplar dış ticaret sistemleri olarak tanımlanabilmekte. Dış ticaret sistemleri, istatistik hesaplama yöntemlerindeki farklılar bazında Özel Ticaret Sistemi ve Genel Ticaret Sistemi olarak 2’ye ayrılıyor.

Sistemler arasındaki farklılığa değinmeden önce dış ticaret istatistiklerinin hesaplamalarına esas teşkil eden bölge ayrımına da dikkat çekmek gerekiyor. Ülkemizde gümrük kurallarını belirleyen 4458 Sayılı Gümrük Kanunu, söz konusu bölge tanımlarından ilki olan gümrük bölgesi tanımını “Türkiye Cumhuriyeti Gümrük Bölgesi, Türkiye Cumhuriyeti topraklarını kapsar. Türkiye kara suları, iç suları ve hava sahası gümrük bölgesine dâhildir.” şeklinde yapıyor. Kanunla belirlenen gümrük bölgesine ek olarak bir ülkedeki serbest bölgeleri, antrepoları, petrol platformlarını, adaları vb. içeren bölge ise ekonomik bölge olarak tanımlanıyor ve farklı dış ticaret sistemleri farklı bölgeleri esas alarak dış ticaret istatistiklerini hesaplıyor.

Genel Ticaret Sistemi bir ülkedeki gümrük bölgesine ek olarak serbest bölgeleri ve gümrük işleme alanlarını da hesaplamaya dâhil ederken Özel Ticaret Sistemindeki hesaplamada bir ülkenin yalnızca gümrük sınırı esas alınıyor. Genel Ticaret Sisteminde serbest bölgelerden üçüncü bir ülkeye giden eşya ihracat sayılırken benzer şekilde üçüncü ülkelerden serbest bölgelere gelen eşya da ithalat kaydına girmekte. Özel Ticaret Sisteminde yalnızca serbest dolaşıma giren ya da çıkan eşyanın kaydı tutulurken katı ve esnek olmak üzere iki tanımlamasında da serbest bölgelerin kayıtlara alınıp alınmayacağının kararı veriliyor.

Birleşmiş Milletler ödemeler dengesi istatistikleriyle uyum ve daha geniş bir yaklaşım öngördüğü için ülkelere dış ticaret istatistiklerini Genel Ticaret Sistemine göre açıklamalarını tavsiye ediyor. Dünya örneklerine baktığımızda da, küresel ekonomilerde Genel Ticaret Sistemi kullanımının Özel Ticaret Sistemine göre daha yaygın olduğu gözlemleniyor. Öyle ki, 117 ülke dış ticaret istatistiklerinin hesaplanmasında Genel Ticaret Sistemini kullanırken çoğunlukla AB üyeleri ülkeler olmak üzere aralarında Türkiye’nin de olduğu 74 ülke ise dış ticaret istatistiklerini Özel Ticaret Sistemine göre açıklıyor. Dünyanın en büyük 20 ekonomisine baktığımızda da 12’sinin Genel Ticaret Sistemini kullandığı görülüyor.

Ülkemizde de Ocak ayıyla beraber kamuoyuyla paylaşılmaya başlanan Genel Ticaret Sistemi dış ticaret istatistikleriyle birlikte ülkemizde faaliyet gösteren 18 adet serbest bölge ile antrepolar da istatistik alanına dâhil ediliyor. Sayın Bakan’ın paylaştığı verilere göre böylece, 2018 yılında serbest bölgelerimizden yapılan 5,6 milyar dolarlık net ihracatımız da dış ticaret istatistiklerimizin içinde yer alıyor.

Yukarıda detaylarını paylaştığımız Özel Ticaret Sistemi ve Genel Ticaret Sistemine göre ayrı ayrı hesaplanan Ocak ayı dış ticaret istatistiklerimiz aşağıdaki tabloda yer alıyor. Buna göre Ocak ayında ihracatımız Özel Ticaret Sistemine göre %5,93 artarken serbest bölge ve antrepolarımızdan yapılan ticaretin de dâhil edildiği Genel Ticaret Sistemine göre ihracatımız aynı dönemde %6,63 artış gösterdi.

Tablo: Özel Ticaret Sistemi ve Genel Ticaret Sistemine Göre Ocak Ayı Geçici Dış Ticaret İstatistikleri (Kaynak: Ticaret Bakanlığı)

Hesaplama yöntemindeki değişiklik ile birlikte geçmiş dönemlere ilişkin güncellemeler de Ticaret Bakanlığı ve TÜİK tarafından zaman içerisinde yapılacak. Bu güncellemelerin de ardından Genel Ticaret Sistemi ile beraber hesaplamaya dâhil olan serbest bölgelerin ve antrepoların dış ticaret görünümünü de elde edebilmiş olacağız.