Espresso | Hızlı ve Faydalı serisinin son sayısını bir gün geciktirdik sayın okuyucu. Bazen gerçek anlamda sadece nefes almaya vakit kalan günlerden birini geride bırakırken en azından serimizi bozmayalım diye bugün buluşuyoruz. Her çeyreğin ve yılın sonunda ekonomi haberlerinden takip ederiz: Türkiye ekonomisi %x büyüdü. İstatistiğin sihirli güçleri kendisini ulusal hesaplarda da gösteriyor. Bir ekonomi, bir şirket vs. gerçekten büyümeyi nasıl başarır? Veriler %x büyüdüğünü söylerken o ekonomi, o şirket aslında gerçekten büyümeyi başarabilmiş midir? Haydi gelin bugün reel/nominal farkına bir göz atalım.

TOBB ETÜ’de öğrenci olduğumuz dönemlerde korkarak kaydolduğumuz ancak mutlulukla geçtiğimiz Uluslararası İktisat dersinin nevi şahsına münhasır hocası Serdar Sayan’ın ülke isimlerini mianipüle etmesine kısa bir atıfla İsvişne ülkesinin vişne üretimi yaptığını düşünelim. 2019 yılında kilogramı 5 TL’den 100 kilogram vişne üretim kapasitesine sahip İsvişne’nin yıl sonundaki ürettiği katma değer 5 TL X 100 = 500 TL oldu.

Takvimler 2020’yi gösterdi. Sadece distopik filmlerde olacağını zannettiğimiz bir salgın tüm dünyayı kasıp kavururken uluslararası ticaret durdu, sanayinin çarkları yavaşladı, tarihi meydanlar boş kaldı. Tabii ki üretimdeki bu sıkıntı vişne fiyatlarını da yukarı çekti. 2019 yılında kilogramı 5 TL olan vişnelerin fiyatı 8 TL’ye yükseldi. Tedarik zincirindeki sıkıntılar İsvişne’nin üretim gücünü de etkiledi ancak tüm zorluklara kararlılıkla direnmeyi başaran İsvişne sanayicileri geride kalan günleri özlemle anarak 75 kilogram vişne üretmeyi başardılar. 2020 yılını geride bıraktığımızda İsvişne’nin katma değerini hesapladığımızda 8 TL X 75 = 600 TL oldu.

Peki İsvişne ekonomisi 2020 yılında ne kadar büyüdü? Hadi gelin beraber hesaplayalım. t+1 zamandaki değerden t zamanındaki değeri çıkarıyoruz ve baz yılımız olan t zamana oranlıyoruz. Yani (600-500)/500 = %20 değerini buluyoruz. Ekonomi gazeteleri İsvişne ekonomisinin salgına rağmen %20 büyümeyi başardığını yazdığı manşetlerle çıktı piyasaya. İsvişne bayrakları her yerde dalgalanıyor. Ama bir saniye… İsvişne gerçekten büyüdü mü?

İşte bu sorunun cevabını vermek için ise reel hesaba göz atmamız gerek. Reel, yani fiyat hareketlerinden arındırılmış. Bunun için de 2020 yılındaki fiyat artışını bir kenarda bırakmak istiyoruz. Varsayıyoruz ki vişne fiyatı 2019’dan 2020’ye geçtiğimizde salgının olumsuz etkileri yüzünden değişim göstermesin, hala kilogramı 5 TL kalsın. 2019’daki katma değerimizi zaten hesaplamıştık: 5 TL X 100 = 500 TL. Gelin bir de vişne fiyatını sabit tutarak 2020 yılındaki katma değerimize bakalım: 5 TL X 75 = 375 TL. Ve iki dönem arasındaki değişimi hesaplamak için de yukarıda kullandığımız formülden hareketle hesaplamamızı yapalım: (375-500)/500 = % -25.

İsvişne gazetelerinin yazı işleri müdürleri şokta. İsvişne mehter marşları eşliğinde (düşünsenize böyle bir şey olduğunu) ¨salgına rağmen %20 büyümeyi başardık¨ manşetleri atılırken birdenbire ülkenin reel olarak %25 daraldığı söylemleri her yanı sardı. İsvişne nominal olarak, yani fiyat değişimlerini de katarak, %20 büyümeyi başardı ancak reel olarak, yani fiyat değişimlerinden arındırılmış haliyle, %25 küçüldü. İsvişne büyürken aslında büyümeyi başaramadı bu örnekte.

Kahvelerimizden son yudumu aldık. Ağzımızdaki kahve tadına varırken fiyatların hızla arttığı, rekor düzeylere yükseldiği bir ülke düşünün. Aklınıza geldi mi? Tamam şimdi bu hesaplamayı bir de onun için deneyelim.

Afiyet olsun. 🙂