Her yıl Birleşmiş Milletler Gelişme Programı tarafından hazırlanarak yıllık Gelişme Raporu’nda sunulan İnsani Gelişme Endeksi ülkeler için beklenen ömür, okur yazarlık oranı, eğitim ve yaşam düzeyine ilişkin çeşitli göstergeler baz alınarak ülkelerin yaşam niteliği konusundaki performanslarını ifade etmektedir.

Endeks ilk olarak 1990 yılında Pakistanlı ekonomist Mahbub ul Haq tarafından geliştirilmiş olup 1993 yılından itibaren ise Birleşmiş Milletler bünyesinde kamuoyuyla paylaşılmaktadır.

2018 yılını kapsayan İnsani Gelişme Endeksi ülkemiz için ilave bir öneme sahip. Öyle ki ülkemiz, 2018 yılına ilişkin İnsani Gelişme Endeksi’nde 0.806 puana ulaşarak 2018 yılı itibarıyla endekse dâhil olan 189 ülke arasında kendisine 59. sırada yer buldu ve tarihinde ilk kez ‘çok yüksek insani gelişme’ kategorisine girmeyi başardı.

İnsani Gelişme Endeksi çalışmasının alt kırılımları olarak Eşitsizliğe Uyarlanmış İnsani Gelişme Endeksi, Cinsiyete Dayalı Gelişme Endeksi, Toplumsal Cinsiyet Eşitsizliği Endeksi ile Çok Boyutlu Yoksulluk Endeksi yer alıyor. Söz konusu kırılımlardan toplanan verilerin belirli bir metodolojiyle hesaplanarak son halinin verildiği çalışmada sağlıklı yaşam, bilgiye erişim ile kabul edilebilir bir yaşam standardı gibi üç temel başlıkta ülkelerin ortalama insani gelişme düzeyi değerlendiriliyor ve bu düzeyin uzun dönemli takibine imkân sağlanıyor.

2018 yılını kapsayan İnsani Gelişme Endeksi’nde ilk sırayı geçen sene de olduğu gibi Norveç alırken Norveç’i sırasıyla İsviçre, İrlanda, Almanya ve Hong Kong izledi. İnsani Gelişme Endeksi’nin 2018 yılı sonuçlarına göre listenin son sıralarında ise Nijer, Orta Afrika Cumhuriyeti, Çad, Güney Sudan ve Burundi yer aldı.

Ülkemizin 2018 yılındaki İnsani Gelişme Endeksi değeri 0.806 olarak hesaplanırken bu değer ülkemizi 189 ülke arasında 59. sıraya yerleştirdi ve ilk kez ‘çok yüksek insani gelişme’ kategorisinde yer almasına olanak sağladı. Ülkemiz 2017 yılını kapsayan İnsani Gelişme Endeksi’nde listede 64. sırada yer almış ve ‘yüksek insani gelişme’ kategorisine dahil olmuştu. 2018 yılını kapsayan İnsani Gelişme Endeksi’nin ülkemiz için bir diğer dikkat çeken önemi ise son 28 yıldaki başarımızı ortaya koyması. Öyle ki; Türkiye insani gelişmedeki ilerlemenin ölçütü olan endekste son 28 yılda %39,4’lük iyileşme gösterdi.1990 ila 2018 yılları arasındaki dönemde ülkemizde beklenen yaşam süresi 13,2 yıl artarken, ortalama öğrenim süresi 3,1 yıl, kişi başına düşen brüt milli gelir ise %122,1 artış gösterdi.

2018 yılı İnsani Gelişme Endeksi’nde yer alan alt kırılımlardan birisi olan doğumda beklenen yaşam süresi sıralamasında Hong Kong 84,7 yıl ile ilk sırada yer alırken Hong Kong’u sırasıyla 84,5 yıl ile Japonya ve 83,6 yıl ile İsviçre izledi. Doğumda beklenen yaşam süresi sıralamasında son sırada ise 52,8 yıl ile Orta Afrika Cumhuriyeti yer aldı.

Ülkelerdeki ortalama öğrenim süresinde ise Almanya 14,1 yıl ile ilk sırada yer alırken öğrenim alanında ülkeler arasındaki eşitsizlik bu noktada bir kez daha karşımıza çıktı. İlk sırada yer alan Almanya’da yaşayan bir bireyin 14,1 yıllık ortalama öğrenim süresine karşın listenin sonunda yer alan Burkina Faso’da söz konusu öğrenim süresi 1,6 yıla kadar geriliyor.

Güzel bir hafta olsun.

Bu yazı 13 Aralık 2019 tarihinde HaberAnkara‘da yayınlanmıştır.